Diễn đàn Nhà báo Môi trường Việt Nam (VFEJ) được Hội Bảo vệ Thiên nhiên&Môi trường Việt Nam ra quyết định thành lập vào ngày mùng 8/10/1998. Và cùng năm đó, VFEJ cũng là thành viên của Diễn đàn Nhà báo môi trường châu Á – Thái Bình Dương. Và sau đó là thành viên của Hội Nhà báo Việt Nam.
- Chức năng và nhiệm vụ:
· Chức năng:
– Tập hợp các nhà báo cả nước quan tâm đến hoạt động bảo vệ thiên nhiên môi trường vì phát triển bền vững.
– Tranh thủ sự hỗ trợ của các tổ chức trong và ngoài nước, tổ chức các hoạt động nghiệp vụ báo chí, vì thiên nhiên môi trường vì phát triển bền vững.
– Xây dựng và phát triển Diễn đàn Nhà báo Môi trường Việt Nam ngang tầm với nhiệm vụ.
· Nhiệm vụ:
– Thông qua các cuộc hội thảo, xây dựng các mối liên kết, phối hợp nhà báo với các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý môi trường, các nhà khoa học, các nhà doanh nghiệp, v.v…, về các vấn đề môi trường được xã hội quan tâm.
– Tổ chức các khóa đào tạo nhằm cung cấp những kiến thức cơ bản về môi trường và nâng cao kỹ năng viết về thiên nhiên, môi trường. Tổ chức các chuyến đi thực địa ở những nơi có vấn đề bức xúc về thiên nhiên, môi trường.
– Xây dựng trung tâm dữ liệu hoạt động báo chí về thiên nhiên môi trường. Xuất bản sách khi điều kiện cho phép.
– Tổ chức các cuộc thi báo chí về thiên nhiên môi trường.
– Kiến nghị với các cơ quan chức năng các biện pháp giải quyết những vấn đề môi trường bức xúc.
– Mở rộng hợp tác giữa các thành viên diễn đàn, giữa diễn đàn với các thành viên và mạng lưới diễn đàn nhà báo môi trường khu vực và quốc tế.
- Ba trụ cột
Các hoạt động của Diễn đàn do ba trụ cột chịu trách nhiệm. Đó là nhà báo Phạm Huy Hoàn – Chủ tịch VFEJ, nhà báo Hoàng Quốc Dũng – Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng Thư ký VFEJ và Nhà báo Nguyễn Bắc Sơn – Phó chủ tịch VFEJ
Thời gian vận động tiến tới thành lập VFEJ, nhà báo Phạm Huy Hoàn đang giữ chức Tổng biên tập Báo Lao động – tờ báo có uy tín hàng đầu trong làng báo chí VN. Ông là ngọn cờ tập hợp anh em lại. Mấy năm trước, vừa nghỉ hưu ở Báo Lao động, ông lại gánh chức Tổng biên tập Báo Dân trí và Khuyến học. Chẳng bao lâu, ông đưa tờ báo không mấy tên tuổi của Hội Khuyến học VN lên hàng có thương hiệu. Báo Dân trí điện tử có lượng truy cập chỉ đứng thứ hai sau Báo điện tử VnExpress.
Không có điều kiện tham gia điều hành cụ thể, nhưng linh hồn ấy của VFEJ vẫn dành tâm trí để chỉ ra hướng đi, vẫn cầm trịch mọi sự kiện của diễn đàn
Nhà báo Hoàng Quốc Dũng phụ trách mảng thông tin khoa học và y tế của báo Tiền Phong với vai trò trưởng ban. Ông cũng là một nhà báo có uy tín quốc tế, một tác phẩm của ông “Lật tẩy đường dây buôn lậu động vật hoang dã xuyên quốc gia” được trao giải quốc tế về thiên nhiên môi trường tại Barcelona, Tây Ban Nha, đầu tháng 10/2008 – giải báo chí quốc tế đầu tiên một người Việt nam đoạt được. Trước đó, đầu tháng 6/2008, ông còn là người Việt Nam duy nhất, một trong năm người trên thế giới, đoạt giải “Tiên phong Truyền thông” của Internews, một tổ chức có trụ sở ở Washington DC và được đánh giá là đóng vai trò quan trọng trong việc tham gia kết thúc chiến tranh lạnh giữa hai cực Đông và Tây hồi đầu thập niên 90 của thế kỷ trước.
Là nhà báo môi trường, giữ vai trò thường trực ở VFEJ, ông mẫn cảm, nhạy bén trong lĩnh vực môi trường. Tự trang bị cho mình những hiểu biết khá sâu rộng các vấn đề của môi trường, mới đây, ông được mời tham gia chủ tịch đoàn điều hành một phiên thảo luận hội thảo quốc tế về biến đổi khí hậu toàn cầu ở Hà Nội; được mời tham gia thuyết trình một lớp tập huấn mười ngày cho các quan chức chính phủ VN do Viện Khoa học Xã hội VN phối hợp với một số đơn vị tổ chức ở Hà Nội từ ngày 23 – 31/10/2008; được mời tham luận ở nhiều hội nghị, hội thảo quốc tế về truyền thông và về môi trường trong và ngoài nước.
Trong vai trò thường trực ban điều hành, ông chủ động tìm nguồn tài trợ, chịu trách nhiệm chính tổ chức các sự kiện mà VFEJ chủ trì hoặc phối hợp với các tổ chức khác để thực hiện hoạt động nghiệp vụ.
Nhà báo Nguyễn Bắc Sơn rất say viết về môi trường, nhưng ông còn viết văn. Tiểu thuyết Luật Đời và Cha Con mà bạn đọc hoan nghênh ba năm trước, được chuyển thể thành phim truyền hình Luật Đời 26 tập và được khán giả bình chọn là phim truyền hình nhiều tập hay nhất năm 2007. Mới đây, ông lại xuất bản tiểu thuyết Lửa Đắng – dày dặn hơn Luật Đời và Cha Con, chín hơn trong trường nghệ thuật tiểu thuyết và tư duy chính trị, và cũng sẽ được làm phim.
Điều thú vị là trong Lửa Đắng có một chương về môi trường. Vốn là cán bộ quản lý báo chí và xuất bản, ông thạo các thủ tục hành chính và pháp lý, rất cần thiết cho cộng việc của VFEJ bây giờ và mai này.
Bên cạnh ba trụ cột trên, cần phải đề cập đến hơn 50 thành viên của VFEJ. Họ là các phóng viên của mấy chục đơn vị báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử của trung ương và địa phương trong cả nước hôm nay, đang là những nhà báo xung kích trong cuộc bảo vệ thiên nhiên và môi trường. Hàng trăm tác phẩm báo chí của họ góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về thiên nhiên và môi trường, đã có tác động nhất định đến hệ thống chính quyền từ trung ương đến địa phương.
Trong số đó, nhiều tác phẩm đoạt giải quốc gia viết về môi trường mà đỉnh cao là loạt phóng sự điều tra của nhà báo Dương Thanh Tùng – “Dự án Du lịch Sinh thái Tam Đảo – Của trời cho biến thành trò chơi”. Tác phẩm đoạt giải A cuộc thi báo chí viết về môi trường lần đầu tiên do Bộ Thông tin&Truyền thông tổ chức và trao giải vào tháng 4/2008.
Mấy năm trở lại đây, VFEJ là đại diện và đa số là đại diện duy nhất của giới báo chí VN có mặt trong các sự kiện truyền thông và môi trường quốc tế. Ngược lại, các tổ chức quốc tế về báo chí, truyền thông và về thiên nhiên môi trường khi vào VN, đều tìm đến VFEJ như đối tác đầu tiên để tiến hành các hoạt động. VFEJ cũng tổ chức trao đổi phóng viên môi trường với một số nước.
- Một số hoạt động chính
VFEJ tổ chức hội nghị quốc gia lần đầu tiên vào ngày 16/12/2006 dưới sự hỗ trợ của Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN) tại Việt Nam cùng với sự tham gia của 70 đại biểu, bao gồm các nhà báo và các nhà khoa học trên toàn quốc.
Tiếp đó, từ tháng 3 đến tháng 5/2007, VFEJ thực hiện một dự án bao gồm tổ chức ba khóa đào tạo về báo chí môi trường, mỗi khóa kéo dài năm ngày.
Ba khóa đào tạo tổ chức tại ba vùng của đất nước – miền Bắc, miền Trung và miền Nam cho 36 nhà báo. Các khóa đào tạo được sự hỗ trợ từ dự án Mạng lưới Báo chí Môi trường Trái đất (EJN) của Internews – một tổ chức phi lợi nhuận được sáng lập tại Mỹ năm 1982.
Sau các khóa đào tạo, hàng loạt bài báo về môi trường và đa dạng sinh học được đăng trên các báo trung ương và địa phương. Một số bài đoạt giải nhất và nhì báo chí quốc gia về môi trường do Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức năm 2008. Đáng chú ý là loạt bài phản ánh dự án lấy đất rừng quốc gia Tam Đảo để xây dựng khu vui chơi, giải trí có tác động mạnh mẽ tới dư luận. Trong đó loạt bài 3 kỳ của nhà báo Dương Thanh Tùng, báo Thanh Tra với tiêu đề “’Của trời cho và một dự án trò chơi” đã đoạt giải nhất giải báo chí môi trường Việt Nam.
Điều đáng chú ý nhất từ khóa đào tạo theo mô hình học và thực hành này là các học viên tham gia điều tra về đề tài dự án du lịch sinh thái Tam Đảo 2. Loạt hơn 10 bài (có sáu bài đăng nhiều kỳ, có bài đăng 11 kỳ) của các nhà báo tham dự khóa đào tạo gây tác động lớn đến dư luận. Tác động dễ thấy nhất là chủ đầu tư dự án, UBND tỉnh Vĩnh Phúc, phải giảm quy mô dự án từ 300 ha xuống còn gần 200 ha diện tích vùng lõi của Vườn Quốc gia Tam Đảo để xây dựng khu du lịch – nghỉ dưỡng trị giá hàng trăm triệu USD.
Từ 20-22/11/2007, được Đại Sứ quán Anh tài trợ, phối hợp với Internews Europe và Mạng lưới Báo chí Trái đất (EJN) tổ chức hội thảo tập huấn kết hợp điền dã với chủ đề “Biến đổi khí hậu – Báo động và hành động trước khi quá muộn” ở Cửa Lò (tỉnh miền trung Nghệ An) và hai huyện Hương Sơn và Hương Khê (tỉnh Hà Tĩnh). Tham dự hội thảo – điền dã có 35 đại biểu trong đó có 25 nhà báo, đại diện Bộ tài nguyên&Môi trường, đại diện Hội Bảo vệ Thiên nhiên&Môi trường Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam, Sở Tài nguyên&Môi trường Tỉnh Nghệ An, Sở Tài nguyên&Môi trường Tỉnh Hà Tĩnh, Sở Nông nghiệp&Phát triển Nông thôn Tỉnh Hà Tĩnh, Hội Lâm nghiệp Hà Tĩnh, Hội Thủy lợi Hà Tĩnh, Trung tâm Sinh thái&Nhân văn Vùng cao, UBND Xã Sơn Kim I, Huyện Hương Sơn, Tỉnh Hà Tĩnh.
Kết hợp với hội thảo, đại biểu đi điền dã ở Xã Sơn Kim I, nơi từng bị lũ quét lịch sử năm 2002, và hiện đang chịu ảnh hưởng nặng nề của gia tăng lũ lụt do tác động của công trình thủy điện Hương Sơn, thăm Thị trấn Hương Khê, Huyện Hương Khê, nơi bị ảnh hưởng trận lũ lụt lịch sử tháng 8/2007, và thăm công trình thủy điện Hố Hô, Xã Hương Hóa, Huyện Tuyên Hóa, Tỉnh Quảng Bình, nơi chịu ảnh hưởng nặng nề của trận lũ lịch sử tháng 8/2007. Sau hội thảo – điền dã, trên 10 bài báo về biến đổi khí hậu được phát hành. Đài Tiếng nói Việt Nam nằm trong số cơ quan báo chí đưa tin về biến đổi khí hậu nhiều nhất.
Từ 21-25/1/2008, được Đại Sứ quán Anh tài trợ, VFEJ phối hợp với EJN và Internews Europe tổ chức khóa đào tạo báo chí “Đưa tin về Biến đổi Khí hậu – Làm thế nào Phản ánh Vấn đề Toàn cầu trên Báo chí Địa phương” ở Sapa, Lào Cai. Tham dự khóa đào tạo có hai giảng viên của EJN, một giảng viên từ Trường Đại học Khoa học Xã hội&Nhân văn, và một giảng viên từ VFEJ. Về phía học viên, tổng cộng có 14 học viên đến từ các báo, đài trung ương và địa phương ở khu vực phía Bắc. Từ 18-22/2/2008, một khóa đào tạo tương tự được tổ chức ở Tỉnh Kiên Giang cho 12 nhà báo khu vực phía nam.
Ngày 25/2/2008, cũng trong khuôn khổ tài trợ của Đại Sứ quán Anh, VFEJ phối hợp với Internews, Hội Nhà báo Việt Nam, và Hội Bảo vệ Thiên nhiên&Môi trường Việt Nam tổ chức cuộc tọa đàm bàn tròn về biến đổi khí hậu với thư ký tòa soạn đến từ các báo trung ương và địa phương.
Năm 2011, tổ chức thực địa ở nhiều khu vực trong cả nước như Đà Nẵng, Khánh Hoà, Hải Dương, Quy Nhơn. Trong đó, kể đến tổ chức Hội thảo liên quan đến việc xây dựng kịch bản thích ứng Biến đổi khí hậu từ dưới lên với các tổ chức trong và ngoài nước như CCCO Binh Dinh, NITPASS, SEI và một số tổ chức quốc tế khác. Sau hội thảo, VFEJ đã xuất bản một bộ phim và đang trong quá trình hoàn thiện cuốn sách về nội dung thảo luận tại hội thảo.
Năm 2012, cử thành viên tham gia thực địa về lâm trường quốc doanh tại Quảng Bình và khoá đào tạo phóng viên viết về buôn lậu động vật hoang dã do Tổ chức bảo tồn động vật hoang dã (WCS) tổ chức.
Hiện tại VFEJ tham gia Chương trình trao đổi Nam-Nam, do Tổ chức của Na Uy, Fredskorpset tài trợ, gồm ba nước Việt Nam, Trung Quốc, Lào, Thái Lan và Philipines. Theo chương trình này, VFEJ trao đổi tình nguyện viên với Diễn đàn Các Nhà báo Môi trường Trung Quốc (CFEJ), Tờ báo Minda News (Philipines) và Thời báo Vientiane (VT), Lào. Chương trình bắt đầu từ tháng 4/2008 và kết thúc vào tháng 2/2013. Mới đây, chương trình này tiếp tục được gia hạn hoạt động thêm ba năm. Các hoạt động này là mốc quan trọng cho phép VFEJ thúc đẩy nỗ lực nhằm cải thiện năng lực và tăng cường mạng lưới của mình.
Trong thời gian qua, VFEJ đã xuất bản một chuyên san hàng tháng với sự cho phép của Bộ Văn hóa Thông tin và nay là Bộ Thông tin&Truyền thông (MoCI). Nhiều bài báo và chủ đề trên chuyên san được sử dụng như nguồn thông tin hữu ích cho các nhà báo nhằm hoàn thiện khả năng đưa tin về môi trường và chia sẻ các kỹ năng cũng như kinh nghiệm về báo chí môi trường. Chuyên san dự kiến trở thành kênh thông tin môi trường và báo chí môi trường mang tính chuyên nghiệp hàng đầu tại Việt Nam.
VFEJ, được phép chính thức của Bộ Thông tin Truyền thông theo giấy phép số 513/GP-BC cấp ngày 22/11/2007, thành lập và vận hành website www.vfej.vn nhằm cung cấp một kênh thông tin về môi trường, về báo chí viết về môi trường.
Kênh thông tin qua website www.vfej.vn sẽ cập nhật các thông tin và sáng kiến môi trường trong nước cũng như quốc tế, là diễn đàn chia sẻ kinh nghiệm viết báo môi trường. Website còn tạo kết nối giữa các nhà báo môi trường với nhau và với các nhà môi trường trong nước và quốc tế. Đặc biệt, website cố gắng đem đến những bài báo môi trường hấp dẫn.
Website và chuyên san của VFEJ hy vọng sẽ đóng góp vào việc lấp những khoảng trống về đưa tin môi trường và viết báo môi trường mà các phương tiện truyền thông đại chúng trên thị trường chưa làm được.
- Thuận lợi và khó khăn
Thuận lợi
Ba trụ cột của VFEJ đều là những nhà báo giàu kinh nghiệm và quản lý tại các cơ quan báo chí lớn của Việt Nam như nhà báo Phạm Huy Hoàn – cựu tổng biên tập báo Lao Động, tổng biên tập tờ báo điện tử Dân trí; nhà báo Hoàng Quốc Dũng – Trưởng ban Khoa học và Y tế của báo Tiền Phong, nhà báo Nguyễn Bắc Sơn – cựu quản lý báo chí và xuất bản.
Hơn 50 thành viên đều là các phóng viên có nghề của các cơ quan báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử của trung ương và địa phương. Nhiều người trong số họ giữ cương vị quan trọng như trưởng – phó phòng trong các toà soạn.
Họ có đam mê theo đuổi các lĩnh vực môi trường và biến đổi khí hậu và có nhiều bài báo đoạt giải trong các cuộc thi viết báo về môi trường (báo chí viết về Tiết kiệm năng lượng) cũng như các cuộc thi báo chí quốc gia và khu vực.
VFEJ nhận được sự hỗ trợ tinh thần và vật chất của các tổ chức trong nước và quốc tế đối với các hoạt động của mình như cơ quan chủ quản (Hội Bảo vệ Thiên nhiên&Môi trường VN), Cục Báo chí (Bộ Thông tin&Truyền thông), Hội Nhà báo Việt Nam, Mạng lưới Môi trường Việt Nam, Đại sứ quán Anh, Internews (Mỹ), Mạng lưới báo chí Trái đất (Mỹ), Tổ chức Fredskorpset của Na Uy,….
Khó khăn
Thách thức lớn nhất đối với VFEJ là hiện tại tất cả các thành viên đều là tình nguyện viên và ban chấp hành là những người hoạt động bán thời gian. Do đó, các hoạt động phụ thuộc nhiều vào nguồn tài trợ và mức độ nhiệt tình tham gia các thành viên.
Tiếng Anh của các thành viên đa phần dừng ở mức độ giao tiếp, do đó, khó tiếp cận với nguồn tài liệu và các chuyên gia nước ngoài. Trong khi đó, vấn đề môi trường và biến đổi khí hậu là vấn đề toàn cầu, liên quan nhiều ngành và có sự tham gia các tất cả các nước và các chuyên gia ở nhiều lĩnh vực khác nhau
Môi trường và biến đổi khí hậu là lĩnh vực rộng nhưng đòi hỏi sự chuyên sâu, liên quan đến kiến thức chuyên ngành và liên tục cập nhật. Trong khi đó, đa phần các nhà báo không học chuyên sâu về môi trường và biến đổi khí hậu nên chưa hiểu một cách sâu xa và toàn diện về từng lĩnh vực. Bởi vậy, chưa có nhiều bài phân tích cũng như điều tra hay và sâu sắc về hai lĩnh vực trên.
Hiện nay, đa phần các thành viên kiêm nhiệm nhiều mảng thông tin trong toà soạn. Do đó, môi trường và biến đổi khí hậu chỉ là một trong vài mảng theo dõi. Bởi thế, phóng viên gặp khó khăn trong việc sắp xếp thứ tự ưu tiên lĩnh vực quan tâm khi vẫn phải hoàn thành đủ định mức tin bài của toà soạn.
Nhận thức của công chúng về môi trường và biến đổi khí hậu có tăng lên trong mấy năm gần đây, tuy nhiên, đây chưa phải là lĩnh vực đủ “nóng” và “quyến rũ” đến mức công chúng phải bỏ tiền ra mua sản phẩm báo chí về môi trường và biến đổi khí hậu. Mức độ quan tâm của công chúng cũng ảnh hưởng đến mức độ ưu tiên đưa tin của các toà soạn, thông thường tin bài về lĩnh vực này chưa cạnh tranh được với tin bài về các vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá và giải trí.
